Człowiek żyje i działa w realnym świecie

Człowiek żyje i działa w realnym świecie. Dzięki umysłowi poznajemy to, co jest realne. Poznajemy coś realnego w aspekcie prawdy. Natomiast  dzięki woli chcemy i pragniemy czegoś realnego. Chcemy czegoś realnego pod względem dobra. Kiedy takie poznanie i chcenie spotykają się w konkretnym przypadku, to znaczy kiedy celują w tę samą realność, wtedy pojawia się realny cel naszego działania. Nasze działania muszą być skierowane do czegoś realnego, czego realność potwierdza prawda poznania oraz dobro chcenia. Celem działania powinna być prawdziwa i dobra realność (na ogół realny byt). Celem działania nie powinno być jakiekolwiek pojęcie albo pomyślana wartość. Dzisiaj jest to najczęstszy błąd naszego postępowania.

Jeśli stoi przed nami realny cel, to należy się zastanowić nad możliwościami osiągnięcia tego celu. I dopiero na tym etapie włącza się do działania myślenie rozumu i decyzja woli (zdolność wybierania). Już Woroniecki dostrzegł u Tomasza dwutorowość działań woli i umysłu, chodzi o chcenie i wybór (wolną decyzję) w przypadku woli, oraz o poznanie i namysł w przypadku umysłu. Wyróżnione w obu przypadkach działania mają zupełnie odmienny charakter. Poznanie i chcenie pokazują nam faktyczną realność, natomiast namysł i akceptujący wybór będą wykorzystywane do zdobywania potrzebnych realnych rzeczy. Nie należy więc mieszać lub zamieniać roli poszczególnych działań władz duchowych.

Chcenie woli i poznanie umysłu stanowią zasadnicze działania tych władz. Te działania nie są jednak samorzutnymi działaniami władz duszy, lecz są im nadawane przez wyjątkową aktywność egzystencjalnego podmiotu osoby, który jest zawarty w ludzkim istnieniu (esse). To dzięki aktywności podmiotu osobowego powstały na poziomie możności istotowej nasze władze duchowe i dalej dzięki odpowiednim aktom wola i umysł otrzymały właściwe zasady działania. Dzięki aktom kontemplacji umysł zdobył zasadę słowa prawdy (czyli poznania prawdy), zaś wola dzięki aktom sumienia zdobyła zasadę czynu dobra (czyli chcenia dobra). Dzieje się tak dlatego, że ani wola, ani umysł nie są w stanie działać same z siebie, ponieważ są potencjami (potentiae animae), czyli jedynie zdolnościami do działania (możliwościami).

Dopiero gdy władze duchowe stracą kontakt z aktami osobowymi, wtedy pojawiają się w nich jakby wtórne działania możnościowe. Takie działania nie mogą jednak docierać do istniejącej realności, lecz dzięki posiadanemu charakterowi możliwości uzyskują zupełnie nowe zdolności i możliwości. I tak pojawiające się myślenie uzyskuje możliwości zestawiania, porównywania i porządkowania (ogólnie opracowywania) efektów poznania ujętych w sposób pojęciowy. Natomiast działanie woli polegające na wybieraniu różnych działań pozwala na realizowanie działań pośrednio prowadzących do celu. Tak więc myślenie i wybierania odpowiadają za większość naszych działań przeprowadzanych na co dzień. Bez tych działań nie moglibyśmy się niczego nauczyć, bo codzienna praktyka polega na uczeniu się i powtarzaniu różnych sposobów działania.

Jednak nie możemy zapominać, że nasze osobowe działania mają charakter celowy. Dlatego początkiem realnego działania musi być akceptacja realnego celu. Za to odpowiada realistyczne poznanie i realne chcenie woli. Dopiero kiedy już przyjmujemy realny cel działania, dopiero wtedy możemy rozważać sposoby dotarcia i osiągnięcia tego celu. I tutaj wykorzystujemy zdolności naszego myślenia (myślenia, które nie jest poznaniem, ale które ma zdolność antycypowania możliwości działań pośrednich, czyli wirtualnego porównywania różnych sposobów działania).

Ale nie wolno wyznaczać dowolnego celu na podstawie myślenia, bo wtedy rozmijamy się zupełnie z realnością. Myślenie określa jedynie różne idee, co powoduje, że odnosimy się wtedy do czegoś nierealnego. Jeżeli zaś pragniemy osiągnąć jakąś ideę, to okazuje się, że musimy zastosować działania ideologiczne, czyli pozorne.

Na koniec możemy postawić tezę, że człowiekowi do życia w realnym świecie potrzebne są podwójne działania umysłu i woli. Działania główne (poznanie i chcenie) określają kierunek i cel naszego postępowania, natomiast dalsze działania poboczne (myślenie potrzebne do namysłu oraz akceptujący wybór) są konieczne do przyjęcia odpowiednich środków (pośrednich sposobów działania) prowadzących do osiągnięcia celu.