Człowieka można zrozumieć tylko dzięki słowu

Człowieka można zrozumieć tylko dzięki słowu. Człowieka nie da się zrozumieć na podstawie wiedzy empirycznej. Jeżeli będziemy oglądali człowieka z zewnątrz, to nigdy nie dotrzemy do jego osoby. Nie zdołamy poznać godności jego istnienia. Oglądając człowieka z zewnątrz będziemy się posługiwali jedynie interpretacjami. Będą to interpretacje działań lub zachowań człowieka. Ale to nie pozwala w żaden sposób przeniknąć całej realności człowieka.

Jeśli w swej wiedzy o człowieku postawimy na jego cielesność, to z konieczności musimy się odwołać do dobra, jakim jest przyjemność. Jeśli z kolei postawimy na rozumność albo raczej na świadomość, to musimy się odwołać do dobra rozumu – czyli ostatecznie do myślenia (cogito). Obie te drogi, którymi przebiegała historia filozofii, stanowią ślepe uliczki. Pojmowanie człowieka jako cielesnego prowadzi do zwykłego hedonizmu, który ostatecznie kończy się uzależnieniem człowieka od otoczenia. Z kolei pojmowanie człowieka jako świadomości kończy się gloryfikacją myślenia i wolności wybierania, co ostatecznie prowadzi do wyeksponowania wolności myślenia. Wolna myśl, czyli wolnomyślicielstwo, staje się ideałem człowieczeństwa. Ale nie zdajemy sobie sprawy, że jest to ideał demoniczny. Pierwszym wolnomyślicielem jest bowiem szatan. Jest on transcendentalną świadomością, która ogarnia wszystkie pojedyncze świadomości. Świadomość jednostkowego człowieka staje się demonem. Jeśli człowiek podda się niemocy swojej demonicznej świadomości, to wtedy zatraca siebie, zatraca swoją osobę.

Człowieka można zrozumieć dzięki słowu prawdy. Słowo prawdy nie jest żadną wiedzą (empiryczną lub racjonalistyczną). Ono nie stanowi żadnej wiedzy zdobywanej przez człowieka. Słowo prawdy jest czymś więcej niż wszelka wiedza. Słowo prawdy stanowi samo rozumienie prawdy. Słowo jest przyjęciem prawdy przez rozum. Właśnie przyjęta przez rozum prawda, przyjęta w postaci słowa, daje nam rozumienie.

Żeby zrozumieć człowieka, musimy przyjąć osobową prawdę, właściwie prawdę samego człowieka, czyli prawdę o człowieku. Dopiero przyjęcie tej osobowej prawdy prowadzi do pełnego zrozumienia człowieka – czyli poznania, kim jest człowiek. Poznanie różnych wydarzeń lub faktów z życia człowieka nie daje nam jeszcze właściwego zrozumienia. Poznając fakt i wydarzenia możemy się pokusić jedynie o interpretację. Możemy zinterpretować różne fakty i wydarzenia, ale to nie prowadzi nas do samego zrozumienia człowieka. Żadna interpretacja nie staje się rozumieniem. Rozumienie nie pochodzi więc z nagromadzenia wiedzy empirycznej (z kontaktu zmysłowego). Ono nie pochodzi również z samego myślenia (lub wiedzy racjonalistycznej).

Nasze myślenie jest wyobrażeniowe. W średniowieczu mówiono wprost o wyobraźni. Wydaje się, że ta wyobraźnia najpierw stała się jaźnią, czyli cogito Kartezjusza, aby następnie przekształcić się w świadomość Husserlowską. Wyobraźnia przedstawia nam zobrazowane interpretacje, czyli wyobrażenia – myślowe obrazy. Tworzenie wyobrażeń (fantasmata) zostało przez Husserla przedstawione jako konstruowanie intencji poznawczych. Czysta świadomość jest po prostu wyobraźnią albo wyobraźnia działa  jako czysta świadomość. Tu nie ma różnicy. Kant uważał, że ludzka wiedza ma być zespoleniem wyobrażeń w jeden spójny obraz świata (w jeden racjonalny system). Ale zespolenie lub scalenie wyobrażeń stwarza jedynie wyimaginowany obraz rzeczywistości. To nigdy nie będzie prawda. To nigdy nie da nam prawdy. Prawda nie jest jakimś całościowym obrazem lub systemem. Prawda jest zrozumieniem każdego jednostkowego bytu. Jest rozumieniem tego bytu w nim samym – w tym, czym on jest. Jest rozumieniem bytu w jego istnieniu i istocie.

Prawda zamieszkuje bowiem w istnieniu bytu objawiając się poprzez jego istotę. Dzięki aktowi kontemplacji rozum jest w stanie przyjąć tę prawdę w postaci słowa. Przyjmując słowo prawdy rozum zdobywa rozumienie, czyli poznawczą adekwację, jakąś poznawczą współmierność i odpowiedniość. Zdobywa wprost miarę realności. Rozumienie jest przede wszystkim miarą realności, bo dzięki niemu poznajemy i rozumiemy realne byty. Słowo prawdy jako rozumienie jest więc miarą i zasadą naszego poznania. Bez tego słowa nasz rozum staje się pusty i bezużyteczny. Tracimy rozumienie, czyli sens rzeczywistości. Wówczas wszystko zaczyna wydawać się nam bezsensowne i absurdalne. Dlatego musimy być bardzo wrażliwi na przyjęcie prawdy i na słowo prawdy. Bez przyjęcia prawdy rozum zaczyna tworzyć, czyli wymyślać i wyobrażać sobie różne rzeczy.

Człowieka możemy zrozumieć tylko dzięki słowu prawdy. Tylko dzięki słowu możemy bowiem zrozumieć człowieka jako osobę. Ponieważ to właśnie słowo ukazuje nam i objawia osobę. Dzięki Słowu Bożemu mogliśmy zrozumieć Boga jako Trójcę Osób. Dzięki ludzkiemu słowu prawdy, które przyniósł nam personalizm (Wojtyły, Gogacza, także Stycznia), możemy zrozumieć człowieka jako osobę.

Człowiek jest osobą w swoim istnieniu. Wojtyła nazwał istnienie człowieka istnieniem osobowym. Z kolei Gogacz pokazał, że relacje osobowe są relacjami istnieniowymi, opartymi na własnościach transcendentalnych prawdy, dobra i piękna, przejawiających istnienie ludzkiego bytu. Wojtyła zdefiniował osobę jako „właściwy człowieczeństwu sposób jednostkowego bytowania” (Osoba i czyn, s.131). Natomiast Gogacz definiuje osobę jako „byt jednostkowy o intelektualnej istocie powiązanej przez swą realność z aktem istnienia” (Ku etyce chronienia osób, s. 28). Jego zdaniem tym, co osobę czyni osobą, jest akt istnienia oraz intelektualność istoty (por. s.29).

Analizy badawcze wspomnianych autorów pokazują nam, że osoba jest podmiotowością istnienia. Natomiast rozumność (intelektualność) i wolność stanowią już istotowe przejawy osobowej podmiotowości i przynależą do ludzkiej natury. Np. Boecjusz definiował osobę jeszcze na tym poziomie natury lub istoty: jako jednostkową substancje o rozumnej naturze.

Znamy bezpośrednio ludzką naturę, zaś do osoby nie mamy takiego bezpośredniego dostępu. Ale to nie znaczy, że nie ma żadnego kontaktu osobowego. Filozofia dialogu Bubera pokazała nam, że istnieje osobowy kontakt na gruncie relacji osobowych. Z kolei Gogacz znakomicie powiązał relacje osobowe z własnościami prawdy, dobra i piękna (u niego realności). W ten sposób wyjaśnił i wykazał, że relacje osobowe stanowią najgłębszy kontakt między osobami, zarówno pomiędzy osobami ludzkimi, jak i pomiędzy Osobą Boską a osobą człowieka. Takie rozwiązanie wskazuje jednocześnie, że osoba człowieka pochodzi od Boga.

Osoba ludzka została stworzona przez Boga i powstała jako podmiotowość istnienia. To Bóg stwarza istnienie bytu, zwłaszcza stwarza osobowe istnienie człowieka. Dopiero z istnienia na zasadzie sprawczego oddziaływania wewnętrznego (relacji wewnątrzbytowych) wyłania się istota, czyli możność istotowa wyposażona we władze duchowe i cielesne. Dlatego powiemy, że to nie osoba jest rozumnością i wolnością. Wyposażenie natury lub istoty w rozumność i wolność nie stanowi jeszcze samej osoby. Osoba jest tym, co sprawia i wyznacza ludzką naturę. Nie jest więc tak, że to rozumna natura określa i wyznacza osobę, ale odwrotnie – to osoba wyznacza i określa naturę i władze naturalne.