Osoba przemawia w słowie

Dziś już wiemy, że osoba ludzka nie jest ani rozumnością, ani tym bardziej świadomością. Osoba jest podmiotowością istnienia a nie podmiotowością istoty. Osoba jest więc ludzką egzystencją a nie esencją. Ale już w dobie średniowiecza (XII wiek) Ryszard ze św. Wiktora określał osobę jako nieprzekazywalną egzystencję (incommunicabilis existentia).

Żeby poznać osobę, ludzki rozum musi przyjąć coś, co pochodzi bezpośrednio od samej osoby. Czymś takim jest słowo, które niesie ze sobą akceptację osobowej prawdy. Słowo przekazuje nam prawdę zawartą w osobowym istnieniu. Słowo przekazuje nam prawdę, która stanowi osobową własność istnienia. Dlatego słowo dotyczy bezpośrednio samej osoby jako osobowej podmiotowości istnienia wyznaczonej przez własności prawdy, dobra i piękna. Możemy powiedzieć, że osoba przemawia do nas właśnie w słowie prawdy. Jeśli więc chcemy posłuchać osoby, to musimy się wsłuchać w głos prawdy przemawiający do nas w słowie. Nie ma żadnej wiedzy o osobie, ale możemy przyjąć słowo, które powie nam coś o osobie. Słowo objawia osobę. Nasze ludzkie słowo prawdy ujawnia nam osobę człowieka. Natomiast Słowo Boże objawia nam Osobę Boską (Syn mówi nam o Ojcu i o sobie).

Jeżeli więc nasz rozum chce poznać prawdę o człowieku, to musi zwrócić się do słowa, które narodzi się w nim pod wpływem osobowej prawdy. Z dziejów filozofii widać, że otwartość na prawdę nie jest stałą i mocną  dyspozycją rozumu. Kiedy rozum sięgnął po poznanie zła, utracił taką otwartość na prawdę i odtąd musi się przebijać przez zasłonę informacji zmysłowych (wrażeń i wyobrażeń). Z danych zmysłowych nie da się wyabstrahować prawdy, ani słowa. Można co najwyżej wyabstrahować ogólne pojęcia, które w jakiejś mierze ułatwiają nam opisywanie otaczającego nas świata i porozumiewanie się w tej sprawie. Możemy łatwo zdefiniować różne rzeczy, co zdaniem filozofów miało być poznaniem ich istoty lub natury. Wszystkie te zabiegi pozwalają nam tworzyć wiedzę o świecie i o człowieku. Ale taka wiedza nie opisuje człowieka w całej pełni. Wiedza opisuje człowieka w ogólności, osoba zaś jest czymś najbardziej indywidualnym i osobistym, dlatego nasza wiedza nie obejmuje osoby, ani tego, co w człowieku jest osobowe.

Rozum musi zatem dokonać szczególnego wysiłku, żeby poznać osobę człowieka lub Boga. Rozum musi się oczyścić ze wszystkich wyobrażeń zmysłowych i sięgnąć gdzieś głęboko, gdzie zamieszkuje osoba. Ściśle mówiąc, rozum musi się oczyścić i dzięki temu pozwolić oddziaływać osobowej własności prawdy, która sprawi, że w rozumie narodzi się słowo prawdy. Św. Tomasz tak pisze o narodzinach słowa.

Samo poznanie intelektualne spełnia się wtedy, gdy w umyśle poznającego zostaje poczęte (pojęte) coś, co nazywamy słowem, gdyż zanim umocni się w naszym umyśle pojęcie, nie mówimy o rozumieniu, lecz o myśleniu prowadzącym do zrozumienia. Podobnie też samo chcenie wypełnia się w miłości pochodzącej od kochającego dzięki woli, skoro miłość jest umocnieniem woli w chcianym dobru. Jednak w stworzeniach słowo i miłość nie są osobami istniejącymi podmiotowo w naturze intelektualnej poznającej i chcącej, ponieważ poznanie i chcenie bytu stworzonego nie stanowi jego istnienia. Dlatego słowo i miłość są pewnego rodzaju dodatkiem dołączonym (supervenientia) do natury poznającej i chcącej, jakby pewną cechą przypadłościową. (De potentia q.9 a.9)

Bo skoro nasz intelekt ujmuje istotę jakiejś rzeczy istniejącej samodzielnie poza duszą, to dokonuje się jakieś udzielenie tej rzeczy, która istnieje sama przez się, w ten sposób, że nasz intelekt przyjmuje od tej rzeczy w jakimś stopniu jej formę, która już jako forma poznawcza istniejąca w naszym intelekcie pochodzi w jakiś sposób od tej zewnętrznej rzeczy. Ponieważ rzecz na zewnątrz jest różna od natury poznającego, to czymś innym jest istnienie formy ujętej przez intelekt oraz istnienie rzeczy istniejącej samodzielnie. Gdy jednak nasz intelekt pojmuje swoją własną istotę, obie formy zostają zachowane, gdyż sama forma przyjęta przez poznającego w jakiś sposób powstaje w intelekcie, skoro intelekt ją kształtuje, a zarazem zostaje zachowana pewna jedność pomiędzy przyjętą formą, która skądś pochodzi, a rzeczą od której pochodzi, ponieważ obie mają intelektualne istnienie, bo jedna jest intelektem, a druga jest formą poznawczą intelektu, nazywaną słowem intelektu. Ale ponieważ nasz intelekt w swojej istocie nie istnieje w doskonałym akcie poznawczym, ani intelekt człowieka nie stanowi zarazem ludzkiej natury, to wynika, że wymienione słowo nawet jeśli jest zawarte w intelekcie i w jakiś sposób upodabnia się do niego, to jednak nie jest tożsame z samą istotą intelektu, lecz jest tylko odciśniętym jej podobieństwem. Toteż w powstawaniu takiej intelektualnej formy poznawczej ludzka natura nie zostaje udzielona, aby można było mówić o właściwym zrodzeniu, które wyrażałoby udzielanie natury. Jak więc w naszym intelekcie poznającym samego siebie występuje pewne pojawiające się słowo, które przynosi ze sobą podobieństwo do tego, od czego pochodzi, tak w Bogu objawia się Słowo, które zawiera podobieństwo tego, od którego pochodzi. Pochodzenie tego [Słowa Bożego] przewyższa dwojako pochodzenie naszego słowa [intelektualnego]. Po pierwsze w tym, że nasze słowo jest czymś różnym od istoty intelektu, jak już mówiliśmy. Natomiast boski intelekt, który w doskonałym akcie poznawalności jest zgodny ze swoją istotą, nie potrzebuje przyjmować jakieś formy intelektualnej, która nie byłaby jego istotą. Dlatego jego Słowo jest z Nim zjednoczone istotowo, a także sama jego boska natura jest intelektualnością, a zatem udzielanie, które dokonuje się w sposób intelektualny, staje się zarazem udzielaniem natury, stąd może być nazwane rodzeniem, w którym Słowo Boże przekracza w pochodzeniu nasze słowo [intelektualne]. (De potentia, q.2 a.1)

Widzimy, że w Bogu zrodzone Słowo staje się od razu Osobę. Otóż w przypadku człowieka zrodzone w naszym umyśle słowo staje się jedynie podobizną osoby, która przekazuje nam informację o poznanej osobie, właściwie ujawnia dla nas tę osobę. Słowo pokazuje nam osobę. Ono jakby wskazuje na osobę, której prawdę nam przynosi. Słowo naszego umysłu jest obrazem i przedstawieniem (czyli reprezentacją) osoby. Słowo reprezentuje i przedstawia bezpośrednio samą osobę. Jest ujawnieniem i objawieniem osoby. Słowo Boże objawia dla nas Boskie Osoby (Trójcę Osób). Dlatego słowo jest niezbędne do poznania osoby człowieka i Osoby Boskiej.

Osoba przemawia w słowie, zaś słowo przedstawia osobę. To znaczy, że osoba wyraża się poprzez słowo, zaś słowo jest wyrazem osoby. Ale słowo ma szczególny związek z osobą, gdyż słowo nie tylko wyraża, ale jednocześnie uobecnia osobę. Osoba uobecnia się w słowie, czynie i życiu. Osoba udostępnia się dla nas poprzez słowo, poprzez czyn i poprzez życie. Jest to bezpośrednie doświadczenie osoby. Jedyne doświadczenie, jakie jest dostępne człowiekowi (właściwie jego władzom duchowym).

Osoba mówi do nas w słowie. To znaczy, że przemawia do nas prawda osoby. Ta osobowa prawda ma zdolność oddziaływania na nasz rozum lub intelekt. Prawda pasuje bowiem do intelektu. Albo raczej to intelekt jest przystosowany do osobowej prawdy, gdyż jest on przyczynowany przez tę prawdę. Dalej osoba objawia się w czynie. To znaczy, że oddziałuje na nas dobro osoby. Osobowe dobro może oddziaływać na naszą wolę. Dobro jest bowiem dopasowane do woli, albo raczej wola jest poruszana przez dobro, gdyż dobro przyczynuje samą wolę. Osobowe dobro działa więc poprzez wolę. A wola doświadczając tego dobro pragnie i kocha samą osobę. I wreszcie życie. Osoba żyje dzięki życiu. W przeżyciu życia doświadczamy osobowego piękna. W życiu i przeżyciu objawia się osobowe piękno. To piękno oddziałuje na naszą uczuciowość. Życie i piękno są współmierne do naszej uczuciowości. Piękno po prostu przyczynuje naszą uczuciowość. Uczucia przeżywają piękno, które oddziałuje na nie jako życie. Dlatego mówimy o uczuciowym przeżyciu. Uczucia doświadczają osoby jako życia. One odczuwają samo życie osoby. Czują, że osoba jest czymś żywym i żyjącym. Czują, że osoba żyje lub że jest żywa. Dlatego Boga odczuwamy jako żywą osobę i jako źródło życia.