Propozycja dla Młodych /9

9. Słowo i mowa stanowią podstawowe doświadczenie człowieka. Bez zrozumienia tego doświadczenia trudno jest mówić o poznaniu człowieka. Gdy zaczynamy na przykład od języka, to już daliśmy się nabrać na roszczenia myślenia. Język w żaden sposób nie określa ani nie przedstawia ludzkiej egzystencji, gdyż jest już tworem myślenia. To właśnie nasze myślenie zdołało przerobić aktywność mowy jako ekspresji egzystencjalnej na gramatyczne struktury języka. W ten sposób myślenie odebrało mowie jej egzystencjalną siłę i moc. Dlatego człowieka nie poznamy poprzez język, gdyż język nie reprezentuje ludzkiej egzystencji, a tylko samo myślenie.

Skoro mowa jest tak ważnym doświadczeniem człowieka, to powinniśmy jak najczęściej rozmawiać z innymi ludźmi (osobami). Jeżeli więc chcemy poznać siebie samych, to z pewnością powinniśmy opowiedzieć o sobie drugiemu człowiekowi. To wymaga zarówno refleksji obejmującej samego siebie, ale powoduje również uruchomienie naszej duchowej lub raczej osobowej otwartości na innych. Jesteśmy wówczas zmuszeni do aktywizacji swojego wewnętrznego słowa, które zamieszkuje w naszym umyśle. Zaczynamy wtedy wypowiadać słowa, najlepiej gdy wypowiadamy słowo prawdy, dzięki któremu możemy rozmawiać o czymś istotnym. Mówimy wtedy i rozmawiamy. Oczywiście odbywa się to w jakimś języku przy udziale gramatyki i retoryki, ale jest to sprawa drugorzędna. Liczy się przede wszystkim otwartość mowy, która służy człowiekowi do porozumiewania się z drugim człowiekiem. Tutaj konieczna jest „istotna rozmowa”, jak to nazywał Witkacy. W takiej istotnej rozmowie (mowie) chcemy bowiem pokazać samych siebie. Pokazać to, co istotne dla nas i dla człowieka w ogóle. To znaczy, ze chcemy ukazać swoją głębię – swoją ludzką egzystencję. Jak dowodzą rozważania Bubera, Levinasa i Heideggera, mowa jest wyrazem i eksplikacją samej egzystencji. To właśnie nasza ludzka egzystencja, w której kryje się źródło wszelkiej aktywności, wypowiada się i wyraża w słowie (w mowie) na zewnątrz. Dlatego musimy sobie zdawać sprawę, że rozmowa i porozumienie z drugim człowiekiem ma dla nas zasadnicze znaczenie. Jest to początek całego rozwoju osobowego. Taka rozmowa stanowi również konfrontację naszego poznania siebie z doświadczeniem drugiej osoby. Bardzo często nasze poznanie kształtuje się (nabiera ostatecznego sensu) właśnie w rozmowie i dialogu z innymi. Dlatego w filozofii potrzebne są rozmowy i dyskusje, lecz to muszą być owe „istotne rozmowy”, a nie tylko przedstawianie własnych poglądów. Według Witkacego istotna rozmowa ma „szarpać za bebechy”, czyli sięgać aż do egzystencji człowieka.