Sztuka powieści Kundery

Sztuka powieści Kundery:

1.Powieść nie bada rzeczywistości, lecz egzystencję. A egzystencja nie jest tym, co się wydarzyło, jest polem ludzkich możliwości, tym wszystkim, czym człowiek może się stać, do czego jest zdolny. Powieściopisarze kreślą mapę egzystencji, odkrywając tę czy inną ludzką możliwość. Ale powtórzmy raz jeszcze: istnieć oznacza „być-w-świecie”. Należy zatem zrozumieć i bohatera, i jego świat jako możliwość. U Kafki jest to jasne: Kafkowski świat nie przypomina żadnej znanej rzeczywistości, stanowi pewną skrajną i nie urzeczywistnioną możliwość ludzkiego świata. Prawdą jest, że możliwość owa prześwieca przez nasz rzeczywisty świat i zda się zwiastować naszą przyszłość. Toteż mówi się o profetycznym wymiarze dzieł Kafki. Gdyby jednak w jego powieściach nie było niczego proroczego, nie utraciłyby one swej wartości, jako że uchwyciły pewne możliwość egzystencji (możliwość człowieka i jego świata) i dzięki temu pokazują nam, czym jesteśmy i do czego jesteśmy zdolni. (s.42-43)

I dalej po następnym pytaniu:

2. Wedle Brocha Historię tę można śmiało określić jako proces upadku wartości. (…) Broch był oczywiście przekonany o słuszności swego historycznego osądu; mówiąc inaczej, przekonany, że możliwość świata, którą oddawał, była możliwością urzeczywistnioną. Spróbujmy jednak wyobrazić sobie, że się mylił i że równolegle do procesu upadku toczył się inny proces – jakiś pozytywny rozwój, którego Broch nie potrafił dostrzec. Czy podważałoby to jakkolwiek wartość Lunatyków? Nie. Albowiem proces upadku wartości jest bezwzględną możliwością świata ludzkiego. Liczy się zrozumienie człowieka rzuconego w wir tego procesu, zrozumienie jego gestów, postaw. Broch odkrył nieznany obszar egzystencji. Obszar egzystencji oznacza: możliwość egzystencji. Mniej istotne jest to, czy możliwość ta urzeczywistni się, czy nie. (s.43)

3. Dalej Kundera mówi już o „możliwej sytuacji człowieka” (s.44) i to jest chyba lepsze określenie niż „możliwość egzystencji”.

4. Jakie są możliwości człowieka w pułapce, którą stał się świat? (…)

Świat według Kafki: świat powszechnie zbiurokratyzowany. Biuro nie jako zjawisko społeczne, jedno wśród wielu innych, lecz jako istota świata. (…) Haszek w Przygodach… nie opisuje wojska jako jednego ze środowisk społeczeństwa austro-węgierskiego, lecz jako nowożytną wersję świata. Podobnie jak system sprawiedliwości u Kafki, wojsko u Haszka jest jedną wielką instytucją biurokratyczną, militarną administracją (…) (s.48)

5. A jak ma się rzecz u Brocha? Jaka jest jego hipoteza ontologiczna?

Świat to proces upadku wartości (wartości wywodzących się ze Średniowiecza), proces, który rozciąga się na cztery wieki Czasów Nowożytnych i jest ich istotą.

Jakie są możliwości człowieka w obliczu tego procesu? Broch odkrywa trzy takie możliwości: Pasenow, Esch, Huguenau. (s.49)